Hoe tijdreizen voor ethische vraagstukken in de cinema zorgt

In het jaar 2035 is een groot deel van de mensheid uitgeroeid door een virus, waardoor de overlevers ondergronds moeten blijven. James Cole (Bruce Willis) is een gedetineerde die naar het verleden wordt gestuurd, in de hoop dat hij in het jaar 1996 de oorzaak van het virus kan vinden en kan vermijden dat het zich verspreidt. Maar hij wordt aanvankelijk te ver teruggestuurd en krijgt te maken met paradoxen, tijdslussen en zijn eigen wankelende mentale gezondheid. Hij krijgt wel de hulp van een psychiater, dr. Kathryn Railly (Madeleine Stowe) en de gestoorde Jeffrey Goines (Brad Pitt), die wel eens de sleutel zou kunnen zijn.

De film ’12 Monkeys’ van Terry Gilliam vertelt een tijdreisverhaal op een niet-lineaire manier. Het hoofdpersonage maakt verschillende tijdreizen op zoek naar de oorzaak van het virus, waardoor in vraag gesteld wordt welk effect hij heeft op de toekomst. Is het wel mogelijk om de toekomst te veranderen, of is alles voorbestemd? De film bevat ook enkele doodlopende straatjes, evenementen en personen die belangrijk lijken voor de afloop, maar uiteindelijk niet van belang blijken te zijn. Is onze blik op het verleden dan wel altijd helder?

Primer

Enkele van die vragen keren ook terug in ‘Primer’, een lowbudgetproductie die uitgroeide tot een cultfilm. Aaron en Abe zijn ingenieurs die na hun uren bijklussen in een garage. Ze werken aan uitvindingen en Abe ontdekt dat ze met hun nieuwste creatie per ongeluk een manier hebben ontdekt om door de tijd te reizen. Het duo besluit het apparaat te gebruiken voor hun eigen gewin, door terug te reizen door de tijd en op de beurs te spelen. Maar dan gaat het fout, en moet Abe tijdreizen om te voorkomen dat Aaron de machine gebruikt.

‘Primer’ balanceert verschillende tijdslijnen die elk bijdragen tot het mysterie en de uiteindelijke ontknoping. De prent toont het tijdreizen op een wetenschappelijk verantwoorde en realistische manier en onderzoekt vooral hoe de hoofdpersonages omgaan met de ethische vraagstukken die bij hun ontdekking komen kijken. En dat allemaal met een schamel budget van amper 7.000 dollar. Filmmaker Shane Carruth, die erom bekend staat dat hij met piepkleine budgetten aan de slag gaat, won met ‘Primer’ onder andere de Grand Jury Prize op het Sundance filmfestival in 2004.

The Terminator

In een postapocalyptische toekomst wordt een geavanceerde cyborg, de Terminator (Arnold Schwarzenegger) teruggestuurd naar 1984 om Sarah Connor (Linda Hamilton) te doden. Zij zou namelijk de moeder worden van de leider van een groep rebellen die weerstand biedt aan de opmars van de robots. Een menselijke soldaat, Kyle Reese (Michael Biehn), wordt eveneens teruggestuurd naar het verleden om Sarah te redden en de Terminator tegen te houden.

Ook deze sciencefiction actiefilm is bekommerd met thema’s als voorbestemdheid, maar pakt het iets minder complex aan dan de vorige voorbeelden. Het verhaal introduceert de zogenaamde grootvaderparadox, waarbij het veranderen van gebeurtenissen in het verleden ervoor zorgt dat er in de toekomst nooit acties worden ondernomen om het verleden te veranderen. In ‘The Terminator’ is het echter eenvoudig: de toekomst is in steen gebeiteld. De grootvaderparadoxen worden aan de kant geschoven ten voordele van explosies en actie.

Déjà Vu – Alles is Voorbestemd

Niet alleen in Hollywood zijn film- en televisiemakers bekommerd om tijdreizen en de ethische vraagstukken die daarbij komen kijken. Op Streamz vind je bijvoorbeeld de Vlaamse serie ‘Déjà Vu – Alles is Voorbestemd’, waarin de jonge advocaat Halim (Yassine Ouaich) de kans krijgt om terug te gaan in de tijd en zijn relatie met Eva (Lauren Versnick) te redden. Maar zal die kans om deze keer alles goed te doen uiteindelijk een zegen zijn of een vloek? Kan hij zijn relatie nog redden, of is die gedoemd om te falen?

Halim beseft al snel dat zijn kleinste keuzes grote gevolgen hebben. In een complex web waarin hij al weet wat de uitkomst is van één keuze, probeert hij met een nieuwe keuze zijn leven in een andere richting te sturen. Maar kan hij dat kluwen wel blijven ontwarren? Hij kan tragische gebeurtenissen tegenhouden voor ze gebeuren, maar kan hij ook de emoties die daarmee gepaard gaan uitwissen? Niets zal zonder gevolgen zijn, alles is en blijft voorbestemd.

Ontdek 'Déjà Vu – Alles is Voorbestemd' nu op Streamz via Pickx! Klik hier om te achterhalen hoe je eenvoudig je Streamz-account activeert.

Back to the Future

Tiener Marty McFly (Michael J. Fox) wordt per ongeluk dertig jaar terug in de tijd gekatapulteerd in de tijdreizende DeLorean die zijn excentrieke vriend Doc Brown (Christopher Lloyd) uitvond. In het verleden komt hij zijn eigen ouders tegen en zorgt hij er, alweer per ongeluk, voor dat ze niet verliefd worden op elkaar, waardoor zijn eigen bestaan in gevaar komt. Met de hulp van de Doc uit het verleden probeert Marty de brokken te lijmen en terug te keren naar zijn eigen tijd, hopelijk zonder zijn eigen geschiedenis uit te wissen.

Naast opnieuw een grootvaderparadox, introduceert ‘Back to the Future’ het zogenaamde butterfly effect, waarbij een piepkleine wijziging in het verleden een enorme impact kan hebben op de toekomst. In deze film moet het voorbestaan van de toekomst zoals Marty die kent verzekerd worden door bepaalde gebeurtenissen. Maar Marty probeert zijn eigen toekomst ook wat te verbeteren door een paar details in het verleden aan te passen. Andere gebeurtenissen zijn dan weer onvermijdelijk, dus we kunnen wel stellen dat entertainmentwaarde hier voorging aan ethische vraagstukken en moeilijke denkpistes. Dit is waarschijnlijk een van de beroemdste tijdreisfilms aller tijden, en was de eerste in een populaire trilogie.

Ontdek ‘Back to the Future’ nu op Netflix. Meer info over de tv-optie 'Pickx All Stars' (inclusief Netflix) of het Netflix-aanbod via Pickx vind je hier terug.