Vijftig jaar geleden ging Kubricks 'A Clockwork Orange' in première

Films | Vandaag exact vijftig jaar geleden ging 'A Clockwork Orange' van regisseur Stanley Kubrick in wereldpremière in New York City. De film was meteen een gigantisch commercieel succes, maar lokte door de gewelddadige scènes ook veel controverse uit. Zeker toen er een reeks copycatmoorden en -verkrachtingen plaatsvonden, geïnspireerd door de film. Naar aanleiding van het jubileum serveert Proximus Pickx vijf weetjes over de dystopische misdaadfilm en het boek waarop de film gebaseerd is.

Door Pickx

Gepubliceerd op 19.12.21

2min

The Droogs geïnspireerd door de onderwereld van Manchester

Vele fictionele personages in de film hebben hun wortels in Manchester, heimat van de auteur van de originele roman waarop de film gebaseerd is, Anthony Burgess. Op latere leeftijd reflecteerde Burgess over zijn jeugd in Manchester: "Het was een lelijke stad, het proletariaat kon er uitbarsten in lelijk geweld", vertelde hij. "Haveloze leden van jeugdbendes overvielen goed geklede medeburgers, zoals ikzelf."

Zijn eerste ervaringen met criminaliteit en geweld waren in de straten van Manchester, waar mods, rockers, Teddy-boys en Russische stilyagi-gangs heersten. Zij vormden de inspiratie voor 'The Droogs', de beruchte bende in 'A Clockwork Orange'.

De Nadsat-taal is een mengelmoes van allerlei invloeden

Burgess verzon een fictief straattaaltje (het 'Nadsat') voor 'A Clockwork Orange', dat naar verluidt afgeleid is van het Russisch. Het Nadsat bevat voorts nog invloeden uit het oud-Engels, het Cockney, het Romani, de bijbel en militair jargon.

Verder bevat de tekst in de film veel verwijzingen naar literaire werken. Wanneer Alex zich bijvoorbeeld uitput na een nacht van ultragewelddadig gedrag, zegt hij dat hij 'shagged and fagged and fashed' is, een citaat uit Gerard Manley Hopkins’ ‘The Leaden Echo and the Golden Echo’.

Burgess twijfelde of Elvis tegen 1962 nog bekend zou zijn

In de eerste gewelddadige akte van het boek dragen The Droogs maskers om hun identiteit te verbergen. Alex draagt een masker dat het gezicht voorstelt van gewezen Britse premier Benjamin Disraeli en Pete dat van Elvis Presley. Een notitie van Burgess in de marge van het manuscript onthult dat de auteur twijfelde of Elvis tegen 1962 wel nog een bekende naam zou zijn: ‘Will this name be known when the book appears?’

Ook al stond Elvis op de top van zijn roem toen Burgess het boek schreef, de auteur zag popmuziek als iets vluchtigs en grotendeels waardeloos.

U2 schreef de soundtrack van de theaterversie

In 1990 goot de Royal Shakespeare Company 'A Clockwork Orange' in een toneelstuk, opgevoerd in het Londense Barbican Theatre. Het stuk was gebaseerd op een script van Burgess. De productie deed een beroep op Bono en The Edge voor de soundtrack. Burgess was echter niet onder de indruk van het resultaat en deed de muziek af als 'behangpapier'.

U2 zou later een track van die soundtrack releasen: ‘Alex Descends into Hell for a Bottle of Milk/Korova 1’ was de B-kant van de single ‘The Fly’ vanop hun succesalbum 'Achtung Baby' uit 1991.

Vincent Van Gogh was de inspiratie voor een sleutelscène

Het decor van 'A Clockwork Orange' is uitgesproken futuristisch, vol brutalistische gebouwen en postmoderne kitsch. Kubrick liet zich onder meer inspireren door de Nederlandse kunstschilder Vincent Van Gogh.

Meer bepaald bij de scène waarin gevangenen op een koer in een cirkel moeten bewegen: een verwijzing naar Van Goghs werk 'De gevangenisbinnenplaats (naar Doré)' uit 1890. De originele gravure van Gustave Doré toont eenzelfde scène, zij het zonder de kleurschakeringen die Van Gogh achttien jaar later gebruikte voor zijn schilderij.