Sterallures: Gino Bartali, de wielrenner die met zijn heldendaden geschiedenis schreef

Wanneer hij werd geïnterviewd over zijn activiteiten tijdens de Tweede Wereldoorlog, zei Bartali altijd dat "daden meer spreken dan woorden". Dat spreekwoord nam hij ter harte, want tot zijn overlijden in mei 2000 sprak Bartali geen woord over zijn verzetsactiviteiten. Pas vele jaren later raakte bekend dat hij met zijn heldendaden veel mensenlevens heeft gered.

Gefnuikt talent

Bartali, die enkele dagen na het begin van de Eerste Wereldoorlog werd geboren nabij Florence, ontdekte het fietsen dankzij zijn vader. Hij maakte van de nood een deugd door op de fiets naar school te rijden. In de jaren dertig reed Bartali als jonge renner voor het eerst wedstrijden voordat hij in het professionele circuit terechtkwam.

In zijn tweede seizoen op dit niveau won hij de Giro en de Ronde van Lombardije. Daarin toonde hij zich een uitstekende klimmer die ook snelheid kon maken als hij dat wilde. In 1937 won hij opnieuw de Giro en een etappe in de Tour de France. Amper een jaar later won hij de Tour. In 1939 en 1940 won hij Milaan-San Remo en de Ronde van Lombardije. Kort na deze laatste zeges brak de oorlog uit, maar bleef hij lustig doorfietsen.

Militaire boodschapper

Bartali ging bij het leger en werd een militaire koerier. Zo kon hij met zijn fiets blijven trainen terwijl hij deelnam aan de weinige wedstrijden die plaatsvonden. Het regime probeerde hem te gebruiken als uithangbord, maar Bartali koos de tegenovergestelde weg. Hij hielp zijn vriend kardinaal Elia Dalla Costa door onder meer valse papieren te vervoeren naar schuilplaatsen waar Joden verborgen zaten.

Hij verstopt de documenten in zijn frame of in het zadel van zijn fiets. Dankzij zijn sterrenstatus kon Bartali zonder argwaan te wekken de controleposten van de Duitse inlichtingendienst SD en de Italiaanse militaire politie passeren. Desondanks werd hij in 1943 gearresteerd en bracht 45 dagen in de gevangenis door nadat hij beschuldigd werd als deserteur. Ondanks bedreigingen en folteringen gaf hij nooit de namen van zijn opdrachtgevers. Hij nam ook een Joodse familie op in een van zijn woningen. Naar verluidt zou Bartali honderden Joden hebben gered door ze over de grens te smokkelen, maar dat verhaal werd in 2017 door de Italiaanse historicus Michele Sarfatti ontkracht.

Zijn geheim

Na de Tweede Wereldoorlog hervatte de wielerkampioen zijn carrière en voegde hij een tweede Touroverwinning toe aan zijn palmares. Vervolgens won hij een derde keer de Giro en uiteindelijk twee nieuwe overwinningen in Milaan-San Remo. In 1955 kondigde hij zijn wielerpensioen aan, mede omdat hij intense concurrentie kreeg van Fausto Coppi.

Tot zijn dood in 2000 ontweek Bartali alle vragen over zijn activiteiten tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar postuum werd hij officieel erkend door het Yad Vashem Shoah Memorial. Naar aanleiding van deze erkenning besloten de organisatoren van de Giro om in 2018 voor het eerst in de wielergeschiedenis vanuit Israël te starten.