Canvas maakt met 'Borderline' duidelijk wat fysieke landsgrenzen doen met mensen

De documentairereeks werd geïnitieerd vanuit Vlaanderen maar mondt uiteindelijk uit tot een internationale reeks. Zes Europese filmmakers tonen aan hoe stippellijnen op kaarten in werkelijkheid heel veel andere vormen kunnen aannemen. Bovendien focust ‘Borderline’ ook op de gevolgen van die kleine stippellijnen in de realiteit. De Vlaamse cineaste Annabel Verbeke, die eerder werkte aan ‘We will remember them’, maakte een documentaire over de grens tussen Ierland en Noord-Ierland. Over die landsgrens werd in het verleden al hevig gedebatteerd en die discussie mondde zelfs uit tot een halve burgeroorlog. Verbeke trok nu terug naar het noorden van Ierland om uit te zoeken hoe merkbaar die grens nog steeds is. Zeker de Brexit deed de gemoederen over de spreekwoordelijke lijn tussen beide landen hoog oplaaien. De andere documentaires, die elk een afzonderlijk verhaal brengen, gaan over grenzen tussen Bosnië en Kroatië, Litouwen en Wit-Rusland,  Zweden en Noorwegen, Litouwen en Kaliningrad (Rusland), en Servië en Kroatië.

De documentaires van de reeks gaan niet alleen dieper in op de geopolitieke problematiek rond de landsgrenzen. Centraal staan mensen die dagdagelijks met de grenzen geconfronteerd worden. Hierdoor weerspiegelt ‘de grens’ op een unieke manier wat er zich aan beide zijden ervan afspeelt en hoe mensen naar elkaar kijken. 'Borderline' vertelt het verhaal van een sterk veranderd Europa vanuit zijn diverse en tegelijk ambigue begrenzing, die het continent tegelijk samenhoudt en verdeelt.

De eerste film wordt zondag 14 november uitgezonden en gaat over de grens tussen Slovenië en Kroatië. De streek ligt op de reisroute van vele vluchtelingen die de Europese Unie willen bereiken vanuit Bosnië. Om die instroom een halt toe te roepen, besloot Slovenië op zekere dag een groot hek en prikkeldraad te installeren op de grens met Kroatië, dwars de Kupa-streek. Door de plaatsing van het hek kwam het dagdagelijkse leven rond de rivier nagenoeg tot stilstand. De bewoners leggen zich echter niet zomaar neer bij die politieke keuzes.

In de tweede aflevering komt de grens tussen Litouwen en Wit-Rusland aan bod. De controle is streng bij het verlaten van het ‘vrije Westen’ naar de ‘laatste dictatuur’ van Europa. Voor reizigers is het een erg tijdrovend en bijna absurd stukje theater. Maar helemaal rampzalig is het voor de mensen die elke dag met die grens worden geconfronteerd. De grens tussen Litouwen en Wit-Rusland is vandaag een totaal vergeten gebied waar het Schengen-akkoord dwars door dorpen, families en levens snijdt.

De derde film gaat over de grens tussen Noord-Ierland en Ierland middenin een crisis met een nakende Brexit. Een ferry voert dagelijks passagiers over de Carlingford Lough, een adembenemende fjord die in het oosten van het eiland de grens vormt tussen Ierland en Noord-Ierland. Terwijl de grens onzichtbaar voorbijschuift, brengt de korte overtocht bij de passagiers uiteenlopende gevoelens aan de oppervlakte. Hoe diep het water tussen beiden kanten ook moge lijken, de onvoorspelbaarheid van het weer hebben ze hoe dan ook gemeen.

Aflevering vier gaat over Zweden en Noorwegen. Op het eerste zicht lijken dat twee landen die met elkaar door één deur kunnen, maar eigenlijk woedt een diepgeworteld conflict tussen beide landen. Het is het thuisland van de Sami, een van de laatste autochtone grensoverschrijdende bevolkingsgroepen in Europa. De Sami zijn semi-nomadische rendierherders die al sinds mensenheugenis elke lente samen met hun kuddes vanuit Zweden over de grens met Noorwegen trekken, zeer tegen de zin van de plaatselijke autoriteiten. Maar volgens de Sami bewonen zij de streek al veel langer dan de Noren en de Zweden. Zij aanvaarden de wetten en regels dan ook niet van wat zij ‘kolonisten’ noemen.

Voor de vijfde aflevering trok de filmploeg naar de Russische ‘exclave’ aan de Oostzee. Aan beide kanten van de grens tussen Litouwen en Kaliningrad ligt er een ornithologisch studiecentrum. Daar onderzoeken wetenschappers zonder enig contact met elkaar de migratie van miljoenen vogels die over de grensregio vliegen. Vaak worden vogels gevangen die eerder al door de andere kant werden gevangen, geringd en zo bij wijze van spreke 'genationaliseerd'. Deze zinloze dubbele identificering roept om meer samenwerking, maar dat is door allerhande vooroordelen niet zo evident.

De laatste aflevering gaat over de grens tussen Servië en Kroatië, een landsdeel waar de wreedheden van de Joegoslavische burgeroorlog nog altijd nazinderen. In die regio ligt een klein stukje niemandsland in een bocht van de Donau. Op dit nietige hoopje zand wil een Tsjechische politicus een nieuwe micro-natie oprichten: Liberland. Maar niet iedereen is even blij met deze nieuwe ‘natie’.

Fan van documentaires? Lees dan hier meer over 'Misha and the Wolves' en andere auteursdocumentaires op Canvas

Bekijk ‘Borderline’ vanaf zondag 14 november om 22u00 op Canvas of waar je ook bent via Pickx.be of de Proximus Pickx-app. Via TV Replay bekijk je het programma tot 36 uur later en via de site of de app tot 7 dagen later wanneer jij wil!